Ҷомеаи оммавии муосир ба таври топологӣ аз рӯйи қисми зиёди параметрҳои худ дар фазои ВАО фаъолият мекунад. Шабакаи умумиҷаҳонӣ имрӯз ҳамчун воситаи ахбори омма бештар истифода мешавад, ки ин маънои онро дорад, ки нақш ва аҳамияти он ҳатман боз ҳам бештар мешавад. Дар баробари ин лозим ба ёдоварист, ки бо фарқияти байни Интернет ва ВАО-и анъанавӣ (нашрияҳои осон, зуд ва арзон, паҳнкунии фаврӣ ва ғ.), шабака зуд ба воситаи пешбари муоширати оммавӣ мубаддал мегардад.
Интернет ин ҷой ва воситаест, ки дар он расонаҳои анъанавӣ муттаҳид мешаванд. Windows ба оинаи нилгун, радио, телефонҳои рақамӣ, CD-плеерҳо ва ғайра фаъолона мутобиқ мешавад. Мумкин аст, ки компютери Wintel (протсессори Intel бо системаи оператсионии Windows) воҳиди марказии коркарди тамоми таҷҳизот дар хонаҳо ва офисҳо гардад. Худи тарҳргирии иртиботи оммавӣ тағйир меёбад.
Интернет иттилооти оммавиро ба ҳолати муоширати оммавӣ (аз ҳисоби интерактивӣ) аудиторияи анъанавии ғайрифаъолро ба субъекти фаъоли муошират (аз ҳисоби бозгашт) табдил медиҳад. Интернет тадриҷан ба мета-медиа табдил меёбад: дар он метавонанд тамоми воситаҳои дигари пешниҳоди иттилоот (мултимедиа) муттаҳид ва истифода шаванд, намудҳои гуногуни муошират (омма бо алоқаи байнишахсӣ, ҳамзамон (онлайн) бо пайдарпай (почтаи электронӣ) ва ғайра) муттаҳид шаванд. Дар миёнаи солхои 90-ум ҷамъияти нашрияҳои даврии интернетӣ ташкил карда шуд (www.ezhe.ru).
Фарқи куллии интернет ҳамчун васоити ахбори омма дар он аст, ки муштариёни Интернет дар ин ҷо на танҳо маълумоти гуногунро ба даст меоранд, балки ҷараёни иттилоотро низ назорат мекунанд. Дар натиҷа ҳамин тамоюл дар дигар соҳаҳои ҳаёт мушоҳида карда мешавад: фардикунонии истеҳсолот, бахшбандии алоқа ва ғайра – парокандагии фаъолияти рӯзноманигорӣ. Ҳоло ҳар рӯзноманигор «нависандаи худ» аст ва бо таъсиси сомона ё саҳифаи интернетии худ метавонад «15 дақиқаи шӯҳрат»-и худро соҳиб шавад. Дар тарафи дигари амали иртиботӣ бахшбандии аудитория мехобад: ҳар як сайт меҳмонони худро дорад; бо шумораи зиёди шабакаҳои оинаи нилгун ва радио, шунавандагон ба миқдори зиёди порчаҳо тақсим карда мешаванд.
Дар ин шароит расонаҳои суннатӣ маҷбур мешаванд, ки версияҳои электронии пурра ё нопурраи нашрияҳои худро эҷод кунанд. “Пахшкунандагон”-и пешрафта васоити шабакавиро эҷод мекунанд. Бо вуҷуди ин, маҳз ҳамгироии технологияҳои компютерӣ ва ВАО анъанавӣ ваъда медиҳад, ки тамоюли умедбахштарин хоҳад шуд. Телевизиони таъомулӣ имрӯз фаъолона инкишоф меёбад. Бо убури компютер бо истифода аз оинаи нилгун мумкин аст, ки ба хусусияти нави оммавӣ ва маъруфияти оинаи нилгун замина гузошт ва барои интернет бошад, маълумотро фарди кунонид.
Пас, чун дар ҳама соҳаҳои дигар табдили интернет ба як расонаи алтернативӣ ва ҷаҳонӣ бартарӣ ва камбудии худро дорад. Аз як тараф, Интернет (ҳамчун васоити ахбори омма) дараҷаи озодии шахси муосирро нисбат ба захираҳои иттилоотӣ ба таври назаррас афзоиш медиҳад, аз тарафи дигар, ҷойгиркунии беназорати саҳифаҳо ва сайтҳои шахсӣ имкони санҷиши дурустии маълумотро рад мекунад, ки дар натиҷа маълумоти интишоршуда боиси зиёд шудани хатари сохтакорӣ ва ҳатто дидаву дониста ворид намудани маълумоти бардурӯғ мегардад. Ҳамин тариқ, амалияи намудҳо ва шаклҳои қаблии воситаҳои ахбори омма зиддиятро байни ҷараёни афзояндаи иттилоот ва имкониятҳои инсон дар дарк ва коркарди онҳо нишон додааст. Аксарият ба ин ҷараёнҳо тоб оварда наметавонанд ва маҷбур мешаванд, ки ба «пешвоёни афкор» пайравӣ кунанд. Ҷойгиркунии шабакаи ҷаҳонӣ боиси тезу тунд шудани мушкилот мегардад – ба зудӣ ҳатто худи элита ин ҷараёнҳоро идора карда наметавонад.
Гузашта аз ин, паёмадҳои табдили интернетро ба як васоити иловагӣ ва алтернативӣ метавон бо роҳҳои гуногун шарҳ дод. Масалан, У.Эко фарзия кард, ки дар ояндаи наздик сохтори иҷтимоии ҷамъият ба ду гурӯҳи калони одамон таксим мешавад – онҳое, ки танҳо оинаи нилгун тамошо мекунанду дар бораи дунё муҳокимаи тайёр мегиранд ва бинобар ин қобилияти нуқтаи назари мустақил доштанро ба воқеаҳои ҷорӣ надоранд ва онҳое, ки сари компютер нишастаанд, худашон иттилоотро интихоб ва коркард мекунанд ва аз ин рӯ дар аксари масъалаҳо мавқеи худро доранд. (Сарчашма: [1] Эко У. От Интернета к Гуттенбергу // Новое литературное обозрение. 1998. №32. С. 5-14., Эко У. Под Сетью // Искусство кино. 1997. № 9.)
Фаҳмиши фаврӣ, амиқ ва ҳамаҷонибаи падидаи афзоиши «зиёдшавии» иттилоот, афзоиши «монеаҳо»-и идрок ва падидаҳои шабеҳи марбут ба ташаккул ва рушди ҳамаҷонибаи «фарҳанги иттилоотӣ»-и муосир зарур аст.
МАҲМАДИЗОДА Н.Д. ДОКТОРИ ИЛМҲОИФАЛСАФА, ПРОФЕССОРИ КАФЕДРАИОНТОЛОГИЯ ВА НАЗАРИЯИ МАЪРИФАТИ ДМТ
